زبان فارسی و هجوم واژگان بیگانه

محمد شریف شایق - افغانستان

این که زبان یک پدیدة اجتماعی است و در مسیرزمان دست خوش تحولات می گردد، چیزی است که زبان شناسان نیز به آن معترف و این روند در هر زبانی به وفور دیده می شود. البته این تغییرات دربخش های مختلف زبان به وقوع می پیوندد.

مهم ترین این تحول در بخش واژه های زبان قابل رویت است که با گذشت زمان معنای برخی از واژه ها تغییر می خورد، مثلا در زبان فارسی دری واژه مزخرف درقرن پنجم و ششم به معنای خوب و نیکو به کار می رفته در حالی که امروز به معنای زشت و بد استفاده می شود. همچنان برخی از واژه ها به مرور زمان از کار می افتند حتا به اندازه یی که به اصل زبان بیگانه می شوند. و این دیگرگونی در تمام زبان های زنده دنیا به میان می آید.

اما چیزی که در این نوشته می خواهم به آن بپردازم، سرازیر شدن موج از کلمات زبان های بیگانه به زبان فارسی در شرایط کنونی افغانستان است که می تواند مایة نگرانی باشد زیرا تدوام چنین وضعیتی می تواند ضربة سختی به زبان فارسی وارد کند، زیرا واژه های فعال این زبان به مرور زمان به فراموشی سپرده می شوند و جای آن ها را واژه های زبان بیگانه می گیرد. چنانکه امروزدرافغانستان دیده می شود، کاربرد کلمات زبان انگلیسی به جای واژه های فارسی دری نوعی افتخار پنداشته می شود، برخی ها فکر می کنند که استعمال واژه های انگلیسی به جای کلمات فارسی دلالت بر ترقی فکری آنان می کند.

این روند نا میمون را بیشتر در گفتار افراد بلند رتبه دولتی، مکاتب و نوشته های ادارات دولت و حتا رسانه های دولتی می توان سراغ گرفت.

کاربرکلمات خارجی درگفتار و مکاتب رسمی: گاهی دیده می شود زمانی که برخی از مقامات دولتی و شخصیت هایی که بنام کارشناس و نظریه پرداز در رسانه های تصویری مصاحبه می کنند، چنان کلمات انگلیسی به کار می برند که بسیاری مردم از حرف های آنان چیزی نمی دانند. کلمات پالیسی، استراتژیک، پروسه، پروگرام، راپور، مارکیتنگ کلماتی اند می خواهند با استفاده از آن خود را کارشناس، متخصص و ... و انمود کنند،

و این روند در ادارات دولتی یک مورد نیست بلکه در هر بخشی به صراحت دیده می شود، و این هم به عنوان مثال به صحبتی کوتاهی یک مامور انگلیسی دان دولتی توجه کنید که با آمر خود حرف زده است:

 جناب رئیس صاحب سلام

وعلیکم سلام بفرمائید، امرکنید!

ببخشید صاحب این یک لیترlatter (نامه یا مکتوب) است که ما این را «درفت» draft (یعنی پیش نویس) کردیم، و برای شما آوردیم که شما این را ساین sign (امضا) کنید و بعد ما آن را سیند send (ارسال) می کنیم و این برای Capacity building (ظرفیت سازی) ما بسیارEffective (اثرگزار یا موثر) است. به همین گونه ده ها مورد دیگر.

 همچنان کلمات:file، media program, register, visit, invitation,تقریبا کلماتی اند که به واژه های فعال زبان فارسی مبدل گردیده اند و در موسسات غیر دولتی و دولتی افغانستان کاربرد فعال دارند.

همین گونه در مکاتیب رسمی دولتی نیز این موضوع زیاد به چشم می خورد که کلمات انگلیسی را با رسم الخط فارسی با دنیای از غرور و افتخار این گونه می نویسند، مانند آپدیت، درفت، لیتر، سیند، ریسیف، لوکل، استرکچر، میتنیگ، میت، اپاینت مینت، ریسک، پیکچر، سکیچول تایم، فایننس منیستر، فون نمبر، دیدلاین و ... امثال آن کلمات هستند که درمکاتب رسمی استعمال می شوند.

درزبان رسانه ها: اگر چه که وزیر صاحب اطلاعات و فرهنگ به این امر توجه زیاد دارد که خبرنگاران را به جرم استفاده از کلمات خارجی! مجازات کردند ولی در روزنامه های دولتی علاوه بر دی دی آر و پی پی آر و «اسپیشل فورس» و شاپ و چینج و ... ده ها کلمة دیگر زبان پشتو را به نام ترمینالوژی ملی جایگزین واژه های فعال زبان فارسی ساخته اند درحالی که مطابق اصول روزنامه نگاری، در اطلاع رسانی باید از اصیل ترین کلمات همان زبان استفاده شود.

در تلویزیون دولتی گوینده درجریان طرح پرسشی کلمة «مسیج» را دوبار تکرار کرد و مهمان برنامه درحالی با دستانش اشاره می کرد متواتر واژة «سیرکل» و « راپور»را که در فارسی معادل آن ها وجود دارد، استفاده می کرد.

در لوحه ها و تبلیغات: از اثر سعی و تلاش همه جانبه مقامات وزارت اطلاعات وفرهنگ جمهوری اسلامی افغانستان دیده می شود که از کراچی بولانی فروشی گرفته تا کمپنی ها و فروشگاه های بزرگ همه جا واژه های خارجی به جای کلمات و براساس دستور زبان فارسی استعمال شده است، مانند بیف برگر احمدزی، چکن سوپ ... گالری .... صالون عروسی کابل گرین .... کمپیوتر ستور.... صالون فیشن ... پرودکشن .... در حالی می شود آن را هم به زبان فارسی و هم به زبان انگلیسی با حفظ رسم الخط هر دو زبان نوشت.

در رسانه ها گفتاری: تنها در شهر کابل رادیو های نشرات میکنند که نتایج کارشان جز ترویج فحشا، فرهنگ و زبان بیگانه مفادی دیگری برای این کشور جنگ زده ندارند. به وفور شنیده می شود که گویندگان این رادیو ها زمانی که با شنونده ها از طریق تیلفون صحبت می کنند، حتا جملات انگلیسی را به کار می برند، مانند هلو چطور هستید گود مارنینگ.

اما چیزی که قابل نگرانی است این که این روند رو به افزایش با گذشت هر روز بیشتر می شود ولی متاسفانه مرجعی وجود ندارد که در مقابل این وضعیت از زبان و ادب این کشور دفاع کند. تنها چیزی که تا هنوز کمی توانسته است در مقابل این موج مقابله کند، برخی از رسانه های چاپی و دیداری اند. که دربرابر این موج کلمات خارجی دست به ترکیب سازی زده اند.

ادامة این وضع در درازمدت می تواند پیامدهای جبران ناپذیری داشته باشد و اگر زبان فارسی دری یک زبان بدون پشتوانة تاریخی و ادبی می شد بدون شک در چنین یک وضعیتی حالا تضعیف می شد و به مرور زمان نابود میگردید. ولی با وجود آن هم تداوم این روند قابل نگرانی است. و شاید هم ترویج واژه های انگلیسی در زبان فارسی مانند دیگر امور جز از برنامه های پلان شده خارجی ها باشد و کسانی را با دادن پول به اجرای آن گماشته باشند.

و امروز بر فرهنگیان و قلم به دستان این سرزمین است که از زبان خود دفاع کنند و نگذارند کاخ بلند نظم فارسی از اثر بی توجهی نسل امروز از باد و باران گزند ببیند و سال ها رنج بزرگان این خطة تاریخی به هدر برود.

 بسی رنج بردم در این سال سی
عجم زنده کردم بدین پارسی
پی افگندم از نظم کاخ بلند
که از باد وباران نیابد گزند

همچنان رسانه ها از همه بیشتر مسؤولیت دارند تا با روشن ساختن اذهان عامه در برابر این موج به صورت سامانمند مقابله کنند و نگذارند که زبان فارسی از گذشته تاریخی خویش جدا ساخته شود.

با وجود این نا بسامانی آیا راه حلی برای جلوگیری از آن وجود دارد؟ بلی اگر مقامات مسؤول فرهنگی از دایرة تنگ تعصب پروری و تعبیض بیرون بیایند ودر صدد یافتن راه حلی برای این مسأله برآیند به راه های فراوان وجود دارد از جمله دولت می تواند نهادی مانند اکادمی علوم ایجاد کند و نخبه گان فرهنگی را بدون در نظرداشت سایر مسایل به کار بگمارد تا در برابر هر کلمه تازه وارد که معادل آن در زبان ما وجود ندارد ترکیب سازی کنند. و همچنان از کاربرد واژه های خارجی در رسانه ها تبلغات ولوحه ها نیز جلوگیری کند و این مسأله تا اندازه یی جدی گرفته شود که متخلفین مجازات شوند.

گُل نيست،‌ ماه نيست، دل ماست پارسي
غوغاي كُه، ترنم درياست پارسي