محاصره اقتصادی تاجیکستان از سوی دولت نژاد پرست ازبکستان

Узбакистон, Точикистон ва таъсири ихтилофоти онҳо бар ҳамлу нақли ду кишвар

ایران شرقی : به نظر مي رسد ، اختلافات كنوني ازبكستان و تاجيكستان درمورد نيروگاه برق آبي درحال ساخت راغون در قلمرو تاجيكستان به تدريج بیشتر بخش های روابط دو جانبه اين دو كشور همسايه را تحت تاثير قرار داده است. زيراعدم توافق تاشكند ودوشنبه درموردچگونگي ادامه ساخت اين نيروگاه برق آبي مهم براي اقتصاد تاجيكستان اينك به بخش حمل و نقل نيز كشيده شده است.

اين مسئله زماني بروزكرد كه" اسلام كريم اف" رئيس جمهوري ازبكستان دراواخر سال گذشته2009 میلادی درحكمی دستور داد ، انتقال كالاو اقلام مورد نياز كشورش در وادي فرغانه از راه آهن تاجيكستان در اين منطقه كاهش يابد. به دنبال اين اقدام ازبكستان تدابيری اتخاذ كرد ، براساس آن تنها فراورده هاي نفتي از پالايشگاه فرغانه توسط راه آهن تاجيكستان به داخل ازبكستان منتقل مي شد و به همين دليل ميزان حركت قطارهاي ازبكستان از راه آهن تاجيكستان به يك سوم كاهش پيدا كرد.

در حال حاضر دولت تاشكند راه ديگري در پالايشگاه هاي وادي فرغانه به داخل قلمرو خود را ندارد و اگر بخواهد اين كار را از مسيرهاي زميني انجام دهد از نگاه اقتصادي متحمل خسارات كلان مالي مي شود. مشكلي كه همينك در بخش حمل و نقل دو كشور بروز كرده ناشي از اختلافات صرفا سياسي ميان سران ازبكستان و تاجيكستان مي باشد. در زمان جنگ داخلي تاجيكستان ، دولت تاشكند براي به قدرت رساندن"امام علي رحمان" رئيس جمهوري تاجيسكستان و حكومت او تلاش زيادي انجام دادوهمراه با روسيه به بهانه سركوب اسلام گرايان افراطي زمينه استقرار دولت كنوني تاجيكستان را فراهم ساخت. اما اين اتحاد زیاد دوام نياورد و به تدريج رهبران دو كشور بر سر برخي از مسائل اختلاف نظر پيدا كردند كه اينك به شدت روابط اين دو جمهوري همسايه را تحت تاثير قرار داده است.

مين كاري يكجانبه مرز مشترك دو كشور توسط نظاميان ازبك تا قطع صادرات گاز به تاجيكستان ، اعمال نظام روا ديد براي سفر شهروندان، خروج ازبكستان از سيستم واحد برق آسياي مركزي همگي حاكی از تشديد اختلافات تاشكند و دوشنبه است. در مسئله راه هاي ارتباطي نيز در دوران اتحاد شوروي به دليل وجود شبكه هاي واحد راه آهن و راه هاي زميني هيچ محدوديتي ميان اين دو جمهوري وجود نداشت و ارتباط ساير مناطق ازبكستان با استان هاي فرغانه، نمنگان، انديجان و قوقند از طريق راه آهن تاجيكستان در قلمرو وادي فرغانه تامين مي شد.

اين بخش از راه آهن از قلمرو ازبكستان تا شهر بيك آباد در مرز تاجيكستان امتداد داشت. بقيه مسير 109 كيلومتري اين راه آهن از قلمرو استان سغد در شمال تاجيكستان عبور مي كرد و با پشت سر گذاشتن ايستگاه هاي خجند، ناو و استقلال وارد قلمرو ازبكستان در وادي فرغانه مي شود. پس از فروپاشي شوروي دولت ازبكستان از اين كه مجبور بود كالا و مسافرين خويش را از قلمرو تاجيكستان منتقل نمايد ، به شدت ابراز نارضايتي مي كرد و به دنبال پيدا كردن مسير جايگزين بود.

درچارچوب برنامه كاهش وابستگي ازبكستان به تاجيكستان در بخش حمل و نقل دولت تاشكند اميدوار بود كه بتواند از راه در حال ساخت زميني از ارتفاعات قمچيق حد اكثر بهره برداري را به عمل آورد. اما به دليل واقع شدن اين راه در ارتفاعات كوهستاني 1200 متري كه درفصل سرما به علت بارش زياد برف وخطر سقوط بهمن بسته مي شود امكان انتقال كالاومسافر دشوارمی باشد. واگرازبكستان بخواهد تمامي كالا، تجهيزات ومسافران خوررا كه درحال حاضراز طريق راه آهن تاجيكستان به وادي فرغانه و برعكس منتقل مي سازد ، توسط راه زميني انتقال دهد ، متحمل خسارات اقتصادي هنگفتی خواهد شد.

همان طور كه منابع راه آهن تاجيكستان اعلام كرده اند ، دولت تاشكند برنامه كاهش انتقال مسافرازراه آهن تاجيكستان را نيزبه اجرا درآورده است. مقامات تاشكند به بهانه كم بودن مسافر پيشنهاد كرده اند ، شهروندان اين كشور از مسير زميني وتوسط ارتفاعات قمچيق به وسيله اتوبوس و خودرووبدون استفاده از قطاراز تاجيكستان به وادي فرغانه و بالعكس رفت وآمد كنند. حال آن كه درسال 2009 میلادی از مسير راه آهن تاجيكستان 3/82 هزار مسافر ازبكستاني جابه جا شده بودند. دولت تاجيكستان به ازبكستان اعلام كرده بود ، آماده است تعرفه هاي ترانزيت كالاو مسافررا كاهش دهد تابه همكاري دو كشور در راه آهن زياني وارد نشود. اما دولت تاشكند اين پيشنهاد را رد كرده است.

به نظرمي رسد ، اختلافات سياسي سران ازبكستان و تاجيكستان حتي منافع اقتصادي را تحت تاثير شديد قرار داده است. با اين حال از اين اختلافات بيش از همه شهروندان ازبكستاني در وادي فرغانه زيان خواهند ديد. زيرا آنان مجبور مي شوند به جاي قطاراز اتوبوس ، تاكسي و هواپيما به ساير مناطق این کشورسفر كنند كه به علت بالا بودن قيمت ها همه نه مي توانند ازاين امكانات استفاده نمايند. به گفته كارشناسان مسائل سياسي ، اقدامات اخير دولت ازبكستان عملا ساكنان وادي فرغانه را كه يك منطقه پرجمعيت و ناامن می باشدرادرانزواي بيشتر حمل و نقل قرار خواهد داد. اين اقدامات در بلند مدت مي تواند موجبات نارضايتي شهروندان ازبكستان در وادي فرغانه را فراهم سازد.

همگان حوادث ماه مي سال 2005میلادی درشهر انديجان ازبكستان در وادي فرغانه را در بياد دارند. عملكرد نيروهاي امنيتي ازبك درسركوب اعتراضات مردمی درانديجان در آن زمان سبب اعتراض غرب گرديد و چند سالي روابط دولت تاشكند با آمريكا و اتحاديه اروپا را با سردي مواجه ساخت. يكي از پيامدهاي تيره گي در مناسبات ازبكستان با آمريكا و اتحاديه اروپا انزواي سياسي دولت تاشكند در عرصه بين المللي بود. با اين حال دولت ازبكستان چند سالي است كه در جهت كاهش وابستگي به راه هاي ترانزيتي كشورهاي همسايه گام برمي دارد. درچارچوب اين برنامه درسال 2007 میلادی با ساخت شاخه راه آهن تاشگزر ، بايسون ، قم قرغان كه اين مناطق را به شهر ترمذ در جنوب اين كشور متصل مي كند ، از وابستگي به راه آهن تركمنستان رهايي يافت. در آن دوران روابط ازبكستان با تركمنستان تيره بود.

ساخت اين خط آهن امكان انتقال كالا و تجهيزات به افغانستان را افزایش می داد. در سال 2003میلادی ازبکستان ، ایران وافغانستان ساخت خط آهن بهشمال افغانستان را طراحي كرده بودند. ولي به دليل مطرح شدن مسئله انتقال تجهيزات نظامي ارتش آمريكا به افغانستان از راه آهن كشورهاي آسياي مركزي به افغانستان تحت فشار آمريكا ، ايران از اين طرح كنار زده شد. در ماه نوامبر سال 2008 میلادی در باكو پايتخت آذربايجان ياداشت تفاهم سياسي درمورد ساخت راه آهن حيرتان به مزار شريف و هرات بطول 75 كيلومتر ، بین ازبكستان و افغانستان با مساعدت بانك رشد آسيا امضا شد. بانك يادشده به منظورتامين هزينه ساخت بخشي ازاين راه آهن جديد مبلغ 126 ميليون دلاربه آن اختصاص داد. بر اساس برنامه اعلام شده كارساخت اين راه آهن جديد در نيمه دوم سال 2011 میلادی به پايان خواهد رسيد.

اجرايي شدن اين طرح براي ازبكستان علاوه بر منافع اقتصادي از نگاه سياسي نيز داراي اهميت زياد مي باشد. زيرا دولت تاشكند قصد دارد با راهندازي حركت قطارهاي مسافربري به ولايت هاي شمال افغانستان ، عملا نفوذ ازبكستان بر ازبك هاي اين منطقه تامين خواهد شد. زيرا دردهه 1990 میلادی دولت تاشكند با استفاده از نيروهاي ژنرال ازبك "عبدالرشيد دوستم" تا حدي تاثيرخود را بر اقوام ازبك حفظ مي كرد. اكنون دولت تاشكند مي تواند در شمال افغانستان اقدام به ساخت مراكز مخابراتي ، تاسيسات زير بنايي انرژي و حمل و نقل نمايد. اجرايي كردن اين طرح ها امكان مي دهد كه در صورت بدتر شدن اوضاع سياسي نظامي در افغانستان دولت تاشكند براي خود يك منطقه حائل در شمال اين كشور ايجاد نمايد. اما مهمتر از همه جمهوري تاجيكستان كه در حال حاضر در برنامه انتقال تجهيزات مورد نياز نظاميان آمريكايي مستقر در افغانستان مشاركت دارد با بهره برداري از راه آهن جديد ازبكستان و افغانستان از اين معامله كنار زده خواهد شد. اين اقدام نه تنها به اقتصاد تاجيكستان زيان وارد خواهد كرد ، بلكه اين كشور را تحت فشار بيشتر دولت ازبكستان قرار خواهد داد. به اين ترتيب ازبكستان به طور جدي جنگ حمل و نقل با تاجيكستان را در دستور كار خود قرار داده است.

منبع:‌ بنياد پژوهش هاي راهبردي روسيه

>>  تاجيكان ازبكستان точикони узбикистон

>> ازبكستان و اقدامات آن عليه منافع كشورهاي آسياي مركزي

>> ازبکستان و تاجیکستان ، اختلاف بر سر منابع هیدروانرژی

>>  سوگنامه بخارا و سمرقند پارسی